«کارِ زمان حذف چیزهای غیرذاتی است.»[گادامر] بنا بر این رویکرد، فاصله گرفتن تاریخی از یک اثر [به مثابه واقعه] است که می‌تواند معنای حقیقی آن را آشکار کند. اما این آشکارگی، ناگزیر، همواره در زمان حال صورت می‌گیرد در نتیجه خود معنا در بند زمان باقی خواهد ماند. در روبرو شدن با یک اثر، چاره‌ای نیست جز آنکه به زمان حال فراخوانش کرده و با مختصات مکانی و زمانی خود [سنتِ خود] به قضاوتش بنشینیم.

هنگامی که ژاک لویی داوید، «قتل ژان‌پل مارا»، این همسنگر رادیکالش را به تصویر می‌کشید، کاتولیسیسم‌زدایی در فرانسه به اوج خود رسیده بود. منازعه تمام عیار کلیسای آنجهانی کاتولیک با سکولاریسم اینجهانی انقلاب. اما انقلابِ بدون قدیس نیز یک انقلاب مرده است؛ و اگر تمثالِ مسیح مصلوب قرنهاست که  نماد کلیساست چرا انقلاب مسیح خود را نداشته باشد؟* و این چنین شد که داوید، که خود عضو شورایی بود که رای بر اعدام لویی شانزدهم داده بود، مارا را در میزانسن نئوکلاسیکش چنان نشانید که خود پی‌ِیتای میکلانژ دیگری باشد برای عصر جدید. داوید یک واقعه سیاسی را بلافاصله در همان سال وقوعش تفسیر کرد و دیگران را هم به شهادت گرفت: مسیحِ یک ژورنالیستِ شهید است؛ و برای اینکار عامدانه سوی دیگر واقعه را حذف کرد: شارلوت کوردِی قاتل تبدیل به غیابی کاغذین و خونالود در دستان مارای شهید شد، همان زیبای میانه‌رویی که ژاکوبنیسم را انحرافی در انقلاب می‌دید و با دریدن تنِ مارا انتقام سلاخیِ همفکران خود را از رادیکالها می‌گرفت. کپی‌های تمثالِ مسیحِ جدید در عصرمسیح‌زدایی به وفور تکثیر و تا پیش از ترمیدور، به عنوان نمادی از خطر ضدانقلاب به کار می‌رفت.

اما هفتاد سال طول کشید تا زمان «چیزهای غیرذاتی» واقعه را بزداید. این بار ژاک پل بودری بود که اثر-واقعه را به زمان خود فرامی‌خواند تا بازتاویلش کند. آنچه او می‌دید نه مارای شهید که شارلوت همچون فرشته‌ای باکره بود. در دورانی که مسیح مهربان به جایگاه جلیل‌القدر خود بازگشته بود، مارا چیزی بیش از یک خونخوار کله‌پوک نمیتوانست باشد. این حضور شارلوت به مثابه روح فرانسه است[غول فرانسیسکو گویا به مثابه روح اسپانیا را به یاد آورید] که در دوران آشوبناک انقلابها و بی‌ثباتیهای خونبار عصر ژاک بودری نقطه ثقل هر تعبیری می‌شود که دنبال ثبات می‌گردد. نور الهی این‌بار نه بر مارا، که هیچ نیست جز کالبد درهم چروکیده‌ای شناور در وان حمام، بلکه بر نقشه فرانسه و چهره شارلوت می‌تابد تا یادآوری کند همانطور که سنت زمان داوید سنت مارا بود، سنتِ زمان بودری نیز سنتِ شارلوت خواهد بود.
برگردیم به گادامر:«فهم عبارتست از مشارکت سیال در جریان سنت، در لحظه‌ای که گذشته و حال به هم میامیزند.» با خیره شدن به یک واقعه‌ی مثالی از تاریخ خودمان، سنت تفسیریِ ما در چه «حالی» خواهد بود؟ قابل پیشبینی‌ست که نطفه تمام دعواها همینجا نهفته است.
*شبیه حواشیِ پیرامون چه‌گوارا نیست؟

احتمالا خود نوروفیزیولوژیستها هم تعجب کرده باشند. به طور خلاصه، محققان دانشگاه میشیگان توانستند ثابت کنند پس از وقوع مرگ بالینی در موشها، فعالیت الکتریکی مغز نه تنها متوقف نشده بلکه یک جهش 30 ثانیه‌ای شدید را پشت سر می‌گذارد که در آن غلبه با امواج گاما و شدت آن حتی بیشتر از زمان هشیاری‌ست. امواج گاما، واجد بالاترین فرکانس در امواج مغزی، مرتبط با فعالیت شدید حافظه و نیز پردازش دقیق داده‌ها می‌باشند. نتیجه شگفت‌انگیز این است: درپستانداران، مغز برای مدت معینی پس از مرگ همچنان فعال است و این فعالیت در نزدیکیِ کورتکس بینایی تمرکز بیشتری دارد.

 پ.ن: در دوران کودکی روایتی خوانده بودم از اعدام آنتوان لاوازیه، پدر شیمی جدید که در دوران وحشتِ پس از انقلاب فرانسه توسط روبسپیر به گیوتین سپرده شد. در داستان آمده بود که لاوازیه تصمیم می‌گیرد مرگش را به آزمونی علمی بدل کرده و مدت هشیاری سرِ قطع شده خود را اندازه بگیرد. پس با همکارش قرار می‌گذارد تا پس از قطع شدن سر تا آنجا که بتواند پلک بزند. حکم اجرا می‌شود و سر لاوازیه در سبد دوازده بار پلک می‌زند[با اینحال توجیه این واقعه به وضوح نه در هشیاری مغز لاوازیه، که در پیامهای انفجاری و خودسر اعصابِ موتورِ منتهی به عضلات پلک او نهفته است].

در کهن‌اسطوره‌های یونانی، لِتِه [Lethe = فراموشیِ کامل] نام سرحدی ترین رودِ دنیای زیرین است که در غار خواب [Hypnos] جریان دارد و از آن به دره الایزیوم که جایگاه ارواح فضیلتمند است می‌رود؛ ارواح درگذشتگان با نوشیدنِ جرعه ای از آب لته هویت و هستیِ پیشین خود در جهانِ زندگان را فراموش می کنند، که این شرط سکونت در جهان زیرین است.

دوست داشتم میان Lethe یونانی و Lete لاتینی [مرگ، مرگ‌آوری] هم ارتباطی باشد، که گویا نیست. حتی تاکید کرده اند که این دو لِتِه هیچ سرمنشاء مشترکی ندارند. شاید کلیما هم که ایده تناظر مرگ و فراموشی را در ذهن می پرورانید نیم‌نگاهی به این داشت. ولی اینها مهم نیست.

فکر کنید در بهشت موعود با آن «جنات تجری من تحتها الانهار»، رودهایی که قرار است جاری از عسل و شیر و شراب و آبی باشند که روح عمری را در آرزوی‌شان سر کرده، همگی حاوی اکسیر فراموشی نیز باشند. با اولین جرعه‌ای که روح از آن می‌نوشد از هستنِ خود منفصل شده، دیگر به یاد نخواهد آورد چه بوده و چه خواهد شد و اصلا آنجا چه می‌کند؛ روح از یاد می‌برد که آیا به تازگی گرد و خاکِ سفرِ مرگ را تکانده یا که برعکس، بارِ سفر-سته‌یِ صعود (هبوط؟) به جهان زندگان بوده؛ پس فرمانروای دنیای پس از مرگ، هادس یا هر خدای دیگری، دوباره راهیِ جهان زِبَرینش می کند و...بازی خدایان ادامه می‌یابد.

 

۶.۴۳۱. مرگ، رویدادی در زندگی نیست. ما مرگ را به تجربه درنمی‌یابیم. اگر نگریسته‌ی ما از جاودانگی، دیرندِ-دیریازی- بی پایانِ زمان نباشد، بلکه بی زمانی باشد، پس آنکس جاودانه می‌زیَد که در زمانِ حال زندگی می‌کند.

۶.۴۳۲. اینکه جهان چگونه است برای امر برتر به کلی بی‌تفاوت است. خداوند خود را در درون جهان عیان نمی‌سازد.

۶.۵. پاسخی که نتوان به زبان آورد، به پرسشی مربوط می شود که آن را نیز نمیتوان به لفظ آورد. چیستان وجود ندارد. اگر اساسا بتوان پرسشی را مطرح کرد، همچنین می توان آن پرسش را پاسخ گفت.

۶.۵۲۲. به راستی امرِ نافراگفتنی وجود دارد؛ این امر خود را نشان می دهد؛ این همان امر رازورزانه است.[با یادآوری مترجم: آن را که خبر شد خبری باز نیامد-سعدی]

*ویتگنشتاین/رساله منطقی-فلسفی